Dynamiczne zmiany zachodzące w gospodarce wymuszają na firmach elastyczne dopasowywanie się do wciąż zmieniającej się sytuacji. Jednym ze sposobów rozwoju i ekspansji na nowe rynki jest przejmowanie innych firm w celu pozyskania ich klientów, zdobycia wykorzystywanych przez nie technologii czy korzystanie z osiągniętej przez nie dobrej pozycji rynkowej w kolejnych obszarach. Sposobem na powiększanie zasięgu i rozmiarów prowadzonej działalności jest również łączenie się z podmiotami konkurencyjnymi, co pozwala na skorzystanie z efektu synergii, obniżenie kosztów, poprawę zyskowności i zdobycie większego udziału w rynku. Oba te rodzaje działań, zarówno fuzje, jak i przejęcia poza swoim wymiarem gospodarczym powodują również określone skutki prawne. Choć cele biznesowe związane z umocnieniem firmy dokonującej przejęcia czy łączącej się z innym przedsiębiorstwem mogą być zbliżone, to mechanizm działania i konsekwencje prawne będą zupełnie inne.
Przejęcia share deal i assets deal
Przejęcie innego przedsiębiorstwa w świetle obowiązującego w polskiej rzeczywistości gospodarczej prawa łączy się z nabyciem takiej ilości jego akcji lub udziałów, która umożliwia zdobycie wystarczającej liczby głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy w przypadku spółki akcyjnej lub na zgromadzeniu wspólników w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Pozwala to na uzyskanie możliwości kształtowania prowadzonej przez przejętą firmę działalności przez obsadzenie stanowisk w zarządzie oraz powołanie członków rady nadzorczej albo komisji rewizyjnej. Przejęcie tego typu to tzw. share deal.
Inną możliwością jest nabycie przedsiębiorstwa, czyli tzw. assets deal. W takim przypadku przejmująca spółka kupuje aktywa należące do przejmowanego przedsiębiorstwa, pozostają przy nim natomiast jego pasywa. W przejęciach związanych z nabyciem przedsiębiorstwa albo jego konkretnej części, np. oddziału na kupującego przechodzą jedynie te prawa i obowiązki, które łączą się z majątkiem będącym przedmiotem zawieranej umowy.
Nabywca przedsiębiorstwa przejmujący je w ramach umowy typu assets deal jest odpowiedzialny za zobowiązania na nim ciążące tak samo, jak na zbywającym, jednak ten pierwszy jest nimi obciążony wyłącznie do wysokości przejętych aktywów.
Przy przejęciu przez zakup przedsiębiorstwa obciążenia związane z pracownikami przejmowanej firmy przechodzą na podmiot przejmujący, chyba że przedmiotem umowy jest wydzielona część firmy. W takim przypadku odpowiedzialność podmiotu przejmującego i zbywającego przedsiębiorstwo jest solidarna.
Fuzje przedsiębiorstw
W przypadku fuzji dochodzi do sytuacji, w której spółka kapitałowa włącza w swoją strukturę organizacyjną inną spółkę, co wiąże się z zakończeniem jej bytu prawnego. W takiej sytuacji akcjonariusze lub udziałowcy wchłanianej spółki mogą otrzymać udziały lub akcje spółki, która dokonuje fuzji. Procedura może też zostać przeprowadzona w inny sposób – wówczas z obu podmiotów powstaje nowa spółka kapitałowa, a dokonujące fuzji firmy kończą swoje istnienie.
Warunkiem przeprowadzenia fuzji jest, by firmy, które jej dokonują, funkcjonowały w formie spółki kapitałowej lub osobowej, jednak podmiotem, który pozostanie po przeprowadzeniu całej procedury, będzie spółka kapitałowa. Podmiot pozostający w wyniku fuzji wstępuje we wszystkie prawa spółki wchłanianej lub obu spółek łączących się, zostając ich następcą prawnym.
Dotyczy to również spraw związanych z pracownikami zatrudnionymi w biorących udział w fuzji firmach. Z chwilą przeprowadzenia procedury stają się oni zatrudnionymi na dotychczasowych warunkach pracownikami nowo powstałej spółki lub spółki, która wchłonęła inne przedsiębiorstwo.
Wybrane ograniczenia fuzji i przejęć
Prowadzenie fuzji i przejęć ma swoje ograniczenia. Wiążą się one m.in. z przepisami dotyczącymi koncentracji, regulacjami związanymi z cudzoziemcami oraz zapisami odnoszącymi się do ziemi rolnej. Zgodnie z nimi w przypadku podmiotów, które mają lub mogą uzyskać w wyniku fuzji albo przejęcia pozycję dominującą muszą zwrócić się o zgodę do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Obowiązek ten dotyczy jednak jedynie podmiotów, które w poprzednim roku obrotowym przekroczyły obrót 50 mln euro, w przypadku działania wyłącznie na rynku krajowym lub 1 mld euro przy działaniu na rynku międzynarodowym.
W myśl obowiązujących przepisów w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa posiadającego grunty rolne lub akcji albo udziałów w firmie będącej właścicielem gruntów rolnych jest możliwe wyłącznie po tym, jak z prawa pierwokupu zrezygnuje Agencja Nieruchomości Rolnych. Nie dotyczy to jedynie nieruchomości rolnych o powierzchni poniżej 0,3 hektara ani spółek znajdujących się w publicznym obrocie.
Ograniczenia dotyczące cudzoziemców wynikają z przepisów wyłączających możliwość nabycia przez cudzoziemca nieruchomości położonej na terenie Polski bez zgody MSWIA. Przepis ten nie dotyczy firm i obywateli Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czyli krajów Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Liechtensteinu oraz Szwajcarii. Przepisy dotyczące cudzoziemców nie odnoszą się również do spółek znajdujących się w publicznym obrocie oraz nieruchomości nieprzekraczających 0,4 ha.
